N.Nərimanov Bakının sakit bir guşəsində - Spasski
küçəsində Abdulla bəy Əmirovun evində otaq kirayə edir. Lakin uzun süründürməçilikdən sonra, nəhayət
ona Qorçakov küçəsində (indiki Malıgin küçəsi-T.Ə.) kiçik bir mənzildə qiraətxana
açmağa icazə verirlər. N.Nərimanov məslək
dostlarının - S.Qənizadənin, H.Mahmudbəyovun, Ə.Cəfərzadənin yaxından köməyi ilə
ayrı-ayrı adamlardan qiraətxanaya kitab, qəzet və jurnal yığmağa başlayır.
(N.Nərimanov qiraətxanaya maddi və mənəvi yardımını əsirgəməyən İ.Nağıyevə, doktor S.Axundova, H.Z.Tağıyevə,
İ.Dmitriyevə və b. öz razılığını yeri gəldikcə, mətbuat vasitəsilə bildirmişdir).
Maarifpərvər
ziyalı gənclər xeyli zəhmət bahasına qiraətxanaya Azərbaycan, rus və Şərq
ədəbiyyatının qiymətli incilərini topladılar.
N.
Nərimanov müasir tələblərə uyğun kütləvi milli kitabxana yaratmaq arzusu ilə
xarici ölkələrin qəzet və jurnal redaksiyalarına, ayrı-ayrı şəhərlərin mərkəzi
kitabxanalarına da müraciət edir. Çox çəkmir ki, Kəlküttə, İstanbul, Qahirə,
Sofiya, Təbriz, Tehran və digər şəhərlərdən xeyriyyə yolu ilə qiraətxanaya
pulsuz kitab, qəzet və jurnal göndərilir. Qısa müddət ərzində qiraətxana rus,
tatar, ərəb, fars, gürcü, yəhudi dillərində 27 adda qəzet alır.
Qiraətxananm
müdiri müəllim Əlisgəndər Cəfərzadə, kitabxanaçı Seleznyak idi.
N.Nərimanovun
ilk ucuz milli qiraətxanası dörd il fəaliyyət göstərdi. Çar hakim dairələri
gənclərin qiraətxana ətrafında sıx toplaşmasından ehtiyat edərək 1898-ci il
oktyabr ayının 8-də onu şübhəli siyasət ocağı kimi bağlatdı. Yerli mətbuat
sonralar bu hadisəni xatırlayaraq yazırdı: «Millət bağçasında açılmış bu
qızılgülün» - qiraətxananın, «xəzan vasitəsilə tez soluxması» - bağlanması
«millət dostlarının yaralı ürəyinin gözünü qopardı...». O vaxt qiraətxananın
bağlanmasına səbəb «bizim cəhalətimiz», «daha doğrusu hümmətsizliyimiz oldu»,
«Nəriman bəyin zəhməti hədər getdi...».
Lakin
buna baxmayaraq milli mədəniyyətin yüksəlişində yeni cığır açan «Nəriman
qiraətxanası» Azərbaycan xalqının ictimai fikrində yeni səhifənin başlanğıcı
oldu.
